Trong tháng 7 năm 2021, sau trận mưa lớn ở thành phố Trịnh Châu, tỉnh Hà Nam, một cửa hàng bán thuốc lá và rượu đã bị sập do lũ lụt. Các loại rượu nổi tiếng từ bên trong cửa hàng đã bị cuốn ra ngoài và người đi đường bắt đầu tranh giành nhau. Chủ cửa hàng, một người phụ nữ, tuyệt vọng khóc lóc và thậm chí quỳ xuống đất để xin người đi đường trả lại rượu. Đây là rượu của chính cô ấy, nhưng cô ấy lại phải cầu xin người khác trả lại! Từ góc độ đạo đức, hành động này rõ ràng không thể chấp nhận được! Nhưng nhìn từ góc độ nhân tính, đây chỉ là một biểu hiện của bản năng con người. Khi đối mặt với tình huống không quen thuộc, có người sẽ tìm cách chiếm lợi ích. Khi giàu có, tâm trạng cũng thay đổi. Khi nghèo khó, lòng đầy oán giận, còn khi giàu có thì dễ dàng kiêu ngạo. Câu nói cổ xưa “Nơi núi nghèo nước dữ sinh ra dân xấu” phản ánh chân thực bản chất của con người. “Cầu xin” là một phần của bản năng con người. Khi gặp khó khăn trong cuộc sống, đạo đức thường không phải là ưu tiên hàng đầu. Ví dụ, trong thời kỳ Chiến Quốc, các quốc gia cạnh tranh với nhau để tồn tại. Nếu không tiêu diệt kẻ thù, kẻ thù sẽ tiêu diệt bạn! Thời đó, nếu không chủ động gây hấn với nước khác, cũng chưa chắc đã an toàn. Lòng tham và ham muốn trong nhân tính được thể hiện rõ ràng trong thời kỳ đó. Vì vậy, tư tưởng Nho giáo không phổ biến vào thời điểm đó. Chỉ đến thời kỳ đầu nhà Hán, sau khi thống nhất quốc gia và ổn định dân chúng, điều kiện cho sự phát triển của “nhân nghĩa đạo đức” mới xuất hiện. Dưới lớp vỏ của “nhân nghĩa đạo đức”, bản chất nhân tính có thể không còn rõ ràng. Nhưng điều đó không có nghĩa là bản chất nhân tính đã thay đổi, chỉ là nó bị che giấu đi mà thôi. Nhìn lại thời kỳ Chiến Quốc, lúc đó bản chất nhân tính được thể hiện rõ nét hơn, vì không cần phải giả vờ, chỉ cần đối phó trực tiếp với việc xâm lược của nước khác.
Trong xã hội hiện đại, nhiều người cảm thấy bực bội, tức giận, thậm chí trầm cảm vì nhiều lý do. Điều này thường xảy ra khi họ không hiểu về bản chất nhân tính và quá phụ thuộc vào cái nhìn về “nhân nghĩa đạo đức”. Cách nhìn này chỉ làm cản trở chúng ta nhìn thấy thế giới một cách chân thật, khiến chúng ta tin rằng thế giới hoàn toàn u ám. Bây giờ, nhìn lại vụ việc “tranh giành rượu”, chúng ta có thể hiểu rõ hơn. Chúng ta có thể lên án hành vi không đạo đức, nhưng cũng không nên đặt quá nhiều hy vọng về đạo đức lên bản chất nhân tính. Nếu không, luật pháp còn có ý nghĩa gì?
Những câu chuyện như thế này không chỉ phản ánh bản chất nhân tính mà còn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về xã hội và cách chúng ta đối xử với nhau. Đôi khi, những hành động nhỏ nhất cũng có thể tiết lộ rất nhiều về bản chất của con người.
Từ khóa:
đạo đức, bản năng, nhân tính, lòng tham, xã hội